Η Επανάσταση του 1821 συνιστά το κορυφαίο γεγονός των δύο τελευταίων αιώνων της  ιστορίας μας, καθώς σηματοδοτεί τη γέννηση του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους. Σε κάθε ευκαιρία της εθνικής επετείου της 25^ης Μαρτίου επιχειρούμε να σταθούμε στους σημαντικότερους εκείνους παράγοντες που συνέβαλαν στην εθνική μας Παλιγγενεσία. Μία ανάλογη συνοπτική αναφορά, με τη μορφή της ιστοριογραμμής, κρίνεται σαφώς απαραίτητη και εδώ, ώστε να επιχειρήσουμε ένα βήμα περαιτέρω: να διερευνήσουμε τη δυναμική υπόσταση του γεγονότος αυτού που χαρακτηρίσαμε ως «κορυφαίο», δεδομένου ότι επρόκειτο να σφραγίσει την εθνική πορεία του ελληνισμού. Και όταν αναφερόμαστε στον όρο «δυναμική», εννοούμε την επικοινωνιακή σχέση και αλληλεπίδραση που αναπτύσσει ένα ιστορικό γεγονός με άλλα γεγονότα που προηγήθηκαν, αλλά και ακολούθησαν στην πορεία του ιστορικού γίγνεσθαι. Στην προκειμένη περίπτωση:

Πώς επηρεάστηκε η Ελληνική Επανάσταση από τον υπόλοιπο κόσμο αλλά και πώς τον επηρέασε;

Στην προσπάθειά μας να διερευνήσουμε το ερώτημα ας δούμε ποια είναι τα κύρια γεγονότα που προηγήθηκαν της Ελληνικής Επανάστασης, ώστε να εστιάσουμε στον τρόπο με τον οποίο την επηρέασαν. Ξεκινώντας το ταξίδι μας στον ιστορικό χρόνο, με τη βοήθεια της ιστοριογραμμής, θα γυρίσουμε αρκετά χρόνια πίσω και συγκεκριμένα στη δεκαετία του:

1770: Περίοδος κατά την οποία αναπτύσσεται η ελληνική ναυτιλία. Μετά τη συνθήκη του Κιουτσούκ-Καϊναρτζή (1774) το ελληνικό εμπορικό ναυτικό δρα σταδιακά σε ολόκληρη τη Μεσόγειο – με κύριους ελληνικούς ναυτότοπους όπως το Γαλαξίδι, το Μεσολόγγι, τα Ψαρά, τις Σπέτσες και την Ύδρα, ενώ μετά τον ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1787-1792, δίνονται στα ελληνικά νησιά προνόμια προκειμένου να αποτραπεί η ρωσική επιρροή, με αποτέλεσμα την ενδυνάμωση του ελληνικού εμπορίου.

  

 

1775: Αμερικανική Επανάσταση. Η επανάσταση αυτή εξελίχθηκε σε πόλεμο ανεξαρτησίας των Αμερικανών από τη Βρετανική Αυτοκρατορία. Αφορμή στάθηκε η επιβολή φόρων από τη Μεγάλη Βρετανία εξαιτίας του πολέμου με τη Γαλλία, που προκάλεσε την αντίδραση των αποικιών, οι οποίες αρνήθηκαν να τους πληρώσουν καθώς δεν εκπροσωπούνταν στο Κοινοβούλιο. Οι Αμερικανοί είχαν τη βοήθεια στρατευμάτων που εστάλησαν από τον βασιλιά της Γαλλίας, ενώ με τις αποικίες συμμάχησαν επίσης οι Ισπανοί και οι Ολλανδοί. Ηγέτες τους ήταν σπουδαίοι πολιτικοί, όπως ο Τόμας Τζέφερσον, ο Βενιαμίν Φραγκλίνος, και ο στρατηγός Τζωρτζ Ουάσινγκτον. Κατά τη διάρκεια της πρωτοπόρας αυτής επανάστασης συντάχθηκαν η Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας, το Σύνταγμα, και η Διακήρυξη των Δικαιωμάτων, οι ιδέες των οποίων επηρέασαν σημαντικά τις επαναστάσεις που ακολούθησαν (δηλαδή, τη Γαλλική το 1789 και βεβαίως αργότερα την Ελληνική το 1821).

1789: Γαλλική Επανάσταση. Ακολουθώντας το πρότυπο της Αμερικανικής Επανάστασης, οι Γάλλοι επαναστάτες συνέταξαν Διακήρυξη και Συντάγματα. Οι ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης θα βρουν μεγάλη απήχηση στους Έλληνες διανοούμενους που θα μεταλαμπαδεύσουν την ελπίδα της εθνικής ελευθερίας. Παράδειγμα ενός τέτοιου διανοούμενου αποτελεί ο Ρήγας Βελεστινλής,

τα επαναστατικά κείμενα και ιδέες του οποίου θα συγκινήσουν και θα αφυπνίσουν το ελληνικό έθνος. Η επαναστατική παραγωγή του Ρήγα με πατριωτικά ποιήματα, προκηρύξεις, τη Χάρτα, το Σύνταγμα και το Θούριο υπηρετούσε τα πολιτικά του οράματα και καλούσε τους υπόδουλους να επαναστατήσουν κατά της Οθωμανικής κυριαρχίας.

1792: Κυκλοφορεί η Εφημερίς. Το Δεκέμβριο του 1790 οι αδελφοί Μαρκίδες Πούλιου από την Σιάτιστα εκδίδουν στη Βιέννη την πρώτη σωζόμενη ελληνική εφημερίδα με τίτλο Εφημερίς, που κυκλοφορεί μέχρι το 1797, όταν οι αυστριακές αρχές θα κλείσουν το τυπογραφείο και θα συλλάβουν τους εκδότες εξαιτίας της εκτύπωσης από αυτούς των επαναστατικών κειμένων του Ρήγα, ο οποίος είχε συλληφθεί την ίδια χρονιά στην Τεργέστη. Ελληνικά δημοσιογραφικά φύλλα όπως η Εφημερίς, τα οποία κυκλοφορούσαν στην Ευρώπη μέχρι το ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης, έδωσαν φωνή στο ελληνικό έθνος και τις διεκδικήσεις του και επεδίωξαν την επικοινωνία και τη συσπείρωση των Ελλήνων.

1748-1833: την πνευματική ζωή του ελληνισμού σημάδεψε κατά την προεπαναστατική και μετεπαναστατική περίοδο η φυσιογνωμία του Αδαμάντιου Κοραή. Στα «Προλεγόμενά» του που συνόδευαν τις εκδόσεις των αρχαίων συγγραφέων εξέθετε τα εθνικά μηνύματά του, κηρύσσοντας την ανάγκη της παιδείας ως ύψιστο προαπαιτούμενο για την επίτευξη της εθνικής ελευθερίας.

1800: Θεαματική ανάπτυξη της ελληνικής παιδείας. Την εποχή αυτή ο αριθμός των ελληνικών σχολείων στη Βαλκανική, τα νησιά του Αιγαίου και τα παράλια της Μικράς Ασίας είναι τέτοιος, ώστε ο Κοραής να υπολογίζει ότι δεν υπάρχει πόλη ή κωμόπολη χωρίς σχολείο. Κάποια από τα σχολεία αυτά διαθέτουν επιβλητικά κτίρια, βιβλιοθήκες και αίθουσες Φυσικής και Χημείας. Παράλληλα με τα μαθήματα των θετικών επιστημών, διδάσκονται οι αρχαίοι συγγραφείς και η αρχαία ιστορία, ενώ σε σημαντικό μάθημα αναδεικνύεται και η γεωγραφία. Συγχρόνως, γίνεται αντιληπτή η ανάγκη για τη χρήση της δημοτικής γλώσσας αντί της αρχαΐζουσας. Το κόστος ανέγερσης και λειτουργίας των σχολείων αναλαμβάνουν Έλληνες έμποροι του εξωτερικού, συντεχνίες και οι ακμάζουσες ελληνικές κοινότητες, ενώ η Εκκλησία παίζει σημαντικό υποστηρικτικό ρόλο.

 

 

 

  

1803: Ο χορός του Ζαλόγγου. Μετά την κατάληψη του Σουλίου, ο Αλή Πασάς αποφασίζει την εξόντωση των Σουλιωτών, οι οποίοι είχαν αναγκαστεί με συνθήκη να εγκαταλείψουν τα χωριά τους. Η αιφνιδιαστική επίθεση των στρατευμάτων του Πασά οδήγησε σε μια σφοδρή μάχη με πολλές απώλειες και για τις δύο πλευρές. Με μια ηρωική απόφαση οι Σουλιώτισσες μαζί με τα παιδιά τους έπεσαν από τον γκρεμό προκειμένου να μην συλληφθούν από τον Πασά, προκαλώντας ιδιαίτερη συγκίνηση στον ελληνικό αλλά και τον ευρωπαϊκό κόσμο. Δεν θα μπορούσε να μη γίνει αναφορά, στο σημείο αυτό, στην γενικότερη συμβολή των γυναικών στον Απελευθερωτικό Αγώνα, στην απαράμιλλη ανδρεία, το ανυπότακτο φρόνημα και την αξιοθαύμαστη τόλμη που επέδειξαν οι Ελληνίδες με προεξάρχουσες τις ηγετικές μορφές της Λασκαρίνας Μπουμπουλίνας και της Μαντούς Μαυρογένους.

 

1806: εκδίδεται η «Ελληνική Νομαρχία». Πρόκειται για έργο ανωνύμου Έλληνα συγγραφέα, το οποίο παρείχε ένα μάθημα πολιτικής αγωγής στους Έλληνες: «Νομαρχία» είναι η εξουσία του νόμου, η συμβολή του οποίου είναι ουσιαστική στην επίτευξη της πολιτικής ισότητας και της ελευθερίας.

1811: εκδίδεται στη Βιέννη, από τον Θεσσαλό λόγιο, κληρικό και χαρτογράφο Άνθιμο Γαζή, το εμβληματικό περιοδικό του νέου ελληνισμού Λόγιος Ερμής με φιλολογική ύλη και ειδήσεις.

Πρόκειται για το πρώτο αμιγώς ελληνικό φιλολογικό περιοδικό. Το περιοδικό συνέχισε να εκδίδεται με διακυμάνσεις στην κυκλοφορία του μέχρι το 1821 και είχε καθοριστική σημασία για την ελληνική παιδεία. Περιοδικά όπως ο Λόγιος Ερμής είχαν στόχο να συμβάλλουν στη διάδοση της επιστημονικής γνώσης, ιδιαίτερα στον ελληνικό χώρο, και να φωτίσουν τα ζητήματα της ελληνικής παιδείας.

 

14 Σεπτεμβρίου 1814: Ιδρύεται στην Οδησσό, το μεγαλύτερο λιμάνι της Ρωσίας στη Μαύρη Θάλασσα, μυστική εταιρεία, η «Εταιρεία των Φιλικών», από τον Αρτινό Νικόλαο Σκουφά, τον Πάτμιο Εμμανουήλ Ξάνθο και τον Γιαννιώτη Αθανάσιο Τσακάλωφ. Στόχος της ήταν η απελευθέρωση των Ελλήνων από την οθωμανική κυριαρχία. Η μύηση των μελών της ήταν μια μυστική διαδικασία, ενώ τυφλή πειθαρχία, εχεμύθεια και υπακοή απαιτούνταν από την Εταιρεία για τα μέλη της. Το 1818 η έδρα της Εταιρείας μεταφέρεται στην Κωνσταντινούπολη. Την ηγεσία αναλαμβάνει, το 1820, ο υπασπιστής του Τσάρου, Αλέξανδρος Υψηλάντης, γόνος μιας από τις σημαντικότερες φαναριώτικες οικογένειες.

Όπως παρατηρούμε, η Ελληνική Επανάσταση, προετοιμάστηκε με τη συμβολή των διανοουμένων και της αστικής τάξης, των εμπόρων και των ισχυρών ναυτικών παραγόντων υπό την επίδραση των ιδεών της Αμερικανικής και Γαλλικής Επανάστασης, αλλά και της ιδεολογικής στήριξης Ελλήνων Διαφωτιστών, όπως του Ρήγα Βελεστινλή και του Αδαμάντιου Κοραή.

1821: Το ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης δεν έγινε ταυτόχρονα σε όλες τις περιοχές, αν και είχε ορισθεί ως ημέρα γενικής εξέγερσης η 25^η Μαρτίου, ημέρα η οποία επρόκειτο να προσλάβει ιδιαίτερη δυναμική σε επίπεδο συμβολισμών μέσω της σύνδεσής της, στη συνείδηση των επαναστατημένων Ελλήνων, με το χαρμόσυνο άγγελμα της ενσάρκωσης του Θεού Λόγου και Απελευθερωτή του κόσμου, που σηματοδοτεί ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου.

 

 

 

 

Η Ελληνική Επανάσταση πετυχαίνει μετά από εννιάχρονο πολεμικό και διπλωματικό αγώνα (1821-1830) να οδηγήσει στη δημιουργία του ελληνικού κράτους. Σχηματικά οι στρατιωτικές επιχειρήσεις του Απελευθερωτικού Αγώνα διακρίνονται σε τέσσερις φάσεις:

 

Η πρώτη φάση περιλαμβάνει τα γεγονότα στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες από τις 24 Φεβρουαρίου έως τις 7 Ιουνίου 1821. Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, ως ηγέτης της Φιλικής Εταιρείας, ξεκίνησε από τη Ρωσία, πέρασε τον ποταμό Προύθο και βρέθηκε στη Μολδαβία, όπου τον υποδέχτηκε ο Μιχαήλ Σούτσος, ηγεμόνας της Μολδαβίας και μυημένος στη Φιλική Εταιρεία. Οι δυο άνδρες, μαζί με 2.000 περίπου μαχητές, έφθασαν στο Ιάσιο (πρωτεύουσα της Μολδαβίας) στις 22 Φεβρουαρίου 1821. Εκεί, δύο μέρες μετά, ο Υψηλάντης κυκλοφορεί την επαναστατική προκήρυξη «Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος», με την οποία καλεί τους Έλληνες να επαναστατήσουν.

Η δεύτερη φάση άρχισε με την κήρυξη της Επανάστασης στην Πελοπόννησο. Στις 23 Μαρτίου 1821 οι Πελοποννήσιοι πρόκριτοι και οπλαρχηγοί κατέλαβαν τη Βοστίτσα, το σημερινό Αίγιο, και κήρυξαν την Επανάσταση. Την ίδια μέρα ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης και ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης, επικεφαλής πολλών αγωνιστών, απελευθέρωσαν την Καλαμάτα. Συγχρόνως, κυκλοφορεί η Προκήρυξη της Μεσσηνιακής Συγκλήτου «προς τας Ευρωπαϊκάς Αυλάς», το πρώτο πολιτικό και διπλωματικό έγγραφο, με το οποίο οι επαναστατημένοι Έλληνες, απευθυνόμενοι στις Μεγάλες Δυνάμεις, ανακοινώνουν την πρόθεσή τους «να αποτινάξουν τον ανυπόφορο ζυγό της Οθωμανικής τυραννίας». Ακολούθησε η επιτυχής πολιορκία της Τριπολιτσάς που έπεσε στις 23 Σεπτεμβρίου 1821.

Στο μεταξύ η επανάσταση εξαπλώνεται στη Στερεά Ελλάδα, όπου ο Αθανάσιος Διάκος μετά από μια ηρωική μάχη στην Αλαμάνα συλλαμβάνεται και θανατώνεται από τους Τούρκους του Ομέρ Βρυώνη στις 23 Απριλίου του 1821, ενώ στις 8 Μαΐου στο Χάνι της Γραβιάς, ο Οδυσσέας Ανδρούτσος θα αντιμετωπίσει με επιτυχία την τουρκική στρατιά που κατευθύνονταν προς την Πελοπόννησο. Οι εστίες της επανάστασης εξαπλώθηκαν με ταχείς ρυθμούς και σε άλλες περιοχές (στα Σάλωνα, στο Γαλαξείδι, στο Λιδωρίκι, στη Θήβα, στη Λειβαδιά, στην Αθήνα, στην Κρήτη, στα νησιά του Αιγαίου, στη Θεσσαλία, στη Μακεδονία).

Τα νησιά του Αιγαίου έθεσαν τους στόλους τους στην υπηρεσία του Αγώνα. Παράλληλα ο επαναστατικός ενθουσιασμός των κατοίκων της Χίου έληξε άδοξα με την ολοκληρωτική καταστροφή του νησιού στις 30 Μαρτίου 1822.

Ακολούθησε η πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας από τον Κωνσταντίνο Κανάρη στις 7 Ιουνίου στη Χίο.

Στις 26-28 Ιουλίου 1822 η στρατιά του Δράμαλη αποδεκατίστηκε στο πέρασμα των Δερβενακίων στην Πελοπόννησο. Η νίκη αποδόθηκε και εδώ στην καθοριστική συμβολή του Κολοκοτρώνη.

Η τρίτη φάση των στρατιωτικών επιχειρήσεων περιλαμβάνει τα πολεμικά γεγονότα από την απόβαση του Ιμπραήμ στις 12 Φεβρουαρίου 1825 στη Μεθώνη, έως τη ναυμαχία του Ναυαρίνου στις 8 Οκτωβρίου 1827.

Χαρακτηριστικά αναφέρουμε τη μάχη στο Μανιάκι στις 20 Μαΐου 1825, όπου ο Παπαφλέσσας σε μια ύστατη προσπάθεια να ανακόψει την προέλαση του Ιμπραήμ σκοτώνεται στη μάχη, ενώ τον θαυμασμό Ελλήνων και ξένων επρόκειτο να προκαλέσει η Έξοδος του Μεσολογγίου στις 10 Απριλίου 1826, που για δώδεκα μήνες αντιστάθηκε σθεναρά στην πολιορκία των Τούρκων και Αιγυπτίων του Ιμπραήμ.

Το γεγονός θα αποτυπώσει με την ποιητική γραφίδα του ο εθνικός μας ποιητής  Διονύσιος Σολωμός στο έργο του «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι»:

«Το χάραμα επήρα

του Ήλιου το δρόμο

κρεμώντας τη λύρα

τη δίκαιη στον ώμο

κι από όπου χαράζει

ως όπου βυθά,

Τα μάτια μου δεν είδαν τόπον ενδοξότερον από τούτο το αλωνάκι»

Καθοριστική για την εξέλιξη των γεγονότων υπήρξε η ναυμαχία του Ναυαρίνου, η οποία επιτάχυνε τις διεργασίες δημιουργίας του νεοελληνικού κράτους.

Στις αρχές του 1828 καταφθάνει στο Ναύπλιο ο Ιωάννης Καποδίστριας, ο οποίος είχε οριστεί Κυβερνήτης της Ελλάδας από την Γ΄ Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας τον Απρίλιο του 1827.

Κατά την τελική φάση τα ελληνικά στρατεύματα με επικεφαλής τον Δημήτριο Υψηλάντη, κέρδισαν την τελευταία μάχη κατά των Τούρκων στη Στερεά Ελλάδα, στη θέση Πέτρα της Βοιωτίας, στις 12 Σεπτεμβρίου 1829. Στο μεταξύ, γαλλικά στρατεύματα υπό τον στρατηγό Maison εγκαταστάθηκαν στην Πελοπόννησο για να αναγκάσουν τον αιγυπτιακό στρατό σε άμεση υποχώρηση.

Στις 3 Φεβρουαρίου 1830 υπογράφεται από τις Μεγάλες Δυνάμεις, ύστερα από πολλές πιέσεις και διαπραγματεύσεις, το Πρωτόκολλο του Λονδίνου, το οποίο θεωρείται η γενέθλιος πράξη του ανεξάρτητου Ελληνικού Κράτους. Τα σύνορά του τοποθετούνται νότια της οροθετικής γραμμής Αχελώου-Σπερχειού, ενώ δεν περιλαμβάνονται η Κρήτη και η Σάμος, κάτι που προκάλεσε μεγάλη δυσαρέσκεια στους Έλληνες. Ως πολίτευμα καθιερώνεται η κληρονομική μοναρχία, και το στέμμα αποδίδεται στον πρίγκιπα Λεοπόλδο του Σάξ-Κόμπουργκ.

Έχοντας συνοψίσει τα κύρια σημεία όσων γεγονότων προηγήθηκαν του Εικοσιένα, αλλά και όσων εκτυλίχθηκαν κατά τη διάρκεια του εννιάχρονου Απελευθερωτικού Αγώνα, ερχόμαστε τώρα να σταθούμε σε ορισμένες όψεις του, ώστε να κατανοήσουμε τη σημαντικότητά του, ως παράγοντα προώθησης ιστορικών μεταβολών. Τι σήμαινε, με άλλα λόγια, η Ελληνική Επανάσταση: α) για τους ίδιους τους επαναστατημένους Έλληνες, β) για τον υπόλοιπο κόσμο και γ) τι σημαίνει για εμάς σήμερα:

• Ο πολιτικός «λόγος» της Επανάστασης του 21: πορεία προς τη διαμόρφωση συνταγματικού κράτους

Στην πρώτη παράγραφο της Διακήρυξης της Α’ Εθνικής Συνέλευσης, που συνήλθε στην Επίδαυρο τον Δεκέμβριο του 1821, οι επαναστατημένοι Έλληνες γνωστοποιούσαν στην Ευρώπη την προσπάθεια απελευθέρωσης του έθνους των Ελλήνων από την τυραννία των Οθωμανών και τον τρόπο με τον οποίο επιθυμούσαν να ιδρύσουν το νέο ελληνικό κράτος:

 «Ἀπόγονοι τοῦ σοφοῦ καὶ φιλανθρώπου ἔθνους τῶν Ἑλλήνων, σύγχρονοι τῶν νῦν πεφωτισμένων καὶ εὐνομουμένων λαῶν τῆς Εὐρώπης καὶ θεαταὶ τῶν καλῶν, τὰ ὁποία οὗτοι ὑπὸ τὴν ἀδιάρρηκτον τῶν νόμων αἰγίδα ἀπολαμβάνουσιν, ἦτον ἀδύνατον πλέον νὰ ὑποφέρωμεν μέχρις ἀναλγησίας καὶ εὐηθείας τὴν σκληρὰν τοῦ ὀθωμανικοῦ κράτους μάστιγα, ἥτις ἤδη τέσσαρας περίπου αἰῶνας ἐπάταξε τὰς κεφαλὰς ἡμῶν καί, ἀντὶ τοῦ λόγου, τὴν θέλησιν ὡς νόμον γνωρίζουσα, διῴκει καὶ διέταττε τὰ πάντα δεσποτικῶς καὶ αὐτογνωμόνως. Mετὰ μακρὰν δουλείαν ἠναγκάσθημεν, τέλος πάντων, νὰ λάβωμεν τὰ ὅπλα εἱς χεῖρας καὶ νὰ ἐκδικήσωμεν ἑαυτοὺς καὶ τὴν πατρίδα ἡμῶν ἀπὸ μίαν τοιαύτην φρικτὴν καὶ ὡς πρὸς τὴν ἀρχὴν αὐτῆς ἄδικον τυραννίαν, ἥτις οὐδεμίαν ἄλλην εἶχεν ὁμοίαν, ἢ κἂν δυναμένην ὁπωσοῦν μετ’ αὐτῆς νὰ παραβληθῇ δυναστεία.»

Η χρήση του όρου «Έθνος», η διεξαγωγή Εθνοσυνέλευσης, η σύνταξη Συντάγματος και το αίτημα για ελευθερία είναι πλέον ενδεικτικά για να καταδείξουν τη νέα πολιτική ιδεολογία που εισήγαγαν η Αμερικανική και η Γαλλική Επανάσταση, οικειοποιήθηκαν οι Έλληνες διανοούμενοι (Φαναριώτες, γόνοι εύπορων, εμπορικών, κυρίως, οικογενειών) και νοηματοδότησαν τον αγώνα τους για την πατρίδα. Ακόμη και οι παραδοσιακές πολιτικές δυνάμεις (πρόκριτοι και κοτζαμπάσηδες) του ελλαδικού χώρου συνδιαλέγονταν χρησιμοποιώντας το νεωτερικό λεξιλόγιο. Η ελληνική επανάσταση, όπως και κάθε επανάσταση, επρόκειτο να επισπεύσει κοινωνικοπολιτικές και οικονομικές διαδικασίες ανοίγοντας ρωγμές στο χρόνο, ενώ παράλληλα επέτρεψε γοργά άλματα προόδου, έννοια που συνιστά αυτοσκοπό των κοινωνιών κατά τον Διαφωτισμό. Η ανάγκη νομιμοποίησης και οριοθέτησης του στόχου της προκάλεσε άμεσα τη δημιουργία πολιτικών σωμάτων με σκοπό τον συντονισμό του Αγώνα και τη διοίκηση των απελευθερωμένων περιοχών, τα οποία μέσα από συνελεύσεις σχημάτισαν και τα πρώτα τοπικά πολιτεύματα που προέβλεπαν την μελλοντική σύσταση της «Βουλής του Έθνους».

Έτσι, στο πλαίσιο της Α΄ Εθνοσυνέλευσης ψηφίστηκε το πρώτο Σύνταγμα της χώρας, το οποίο ονομάστηκε «Προσωρινόν Πολίτευμα της Ελλάδος». Ταυτόχρονα συγκροτήθηκαν τοπικές κυβερνήσεις για την οργάνωση του Αγώνα: η Πελοποννησιακή Γερουσία  στην Πελοπόννησο, η Γερουσία στη Δυτική Στερεά και ο Άρειος Πάγος στην Ανατολική Στερεά Ελλάδα. Οι εκπρόσωποι των εξεγερμένων Ελλήνων διακήρυτταν την πρόθεσή τους «να διοικηθώμεν με νόμους δικαίους ή να χαθώμεν εξολοκλήρου». Στη βάση αυτή, της επιτακτικής ανάγκης για κοινωνική δικαιοσύνη και συγκρότηση ευνομούμενου κράτους, ψηφίσθηκαν και τα άλλα δύο Συντάγματα της Επανάστασης: του Άστρους (1823) και της Τροιζήνας (1827). Παρά τις δυσκολίες εφαρμογής τους λόγω των αντίξοων συνθηκών, τα Συντάγματα αυτά έδειχναν τον δρόμο για τη διαμόρφωση του συνταγματικού κράτους, ως προαπαιτούμενου για την είσοδο της Ελλάδας στην εποχή της νεωτερικότητας.

• Η απήχηση της Ελληνικής Επανάστασης στο εξωτερικό: το κίνημα του φιλελληνισμού

Κατά τη διάρκεια της Επανάστασης, ανά τον κόσμο, πολλοί άνθρωποι του πνεύματος και των τεχνών μέσω των συγγραφικών και των καλλιτεχνικών τους δραστηριοτήτων διαμόρφωσαν μία φιλελληνική κουλτούρα που επηρέασε έντονα την κοινή γνώμη της εποχής. Διαμορφώθηκε έτσι ένα ισχυρό φιλελληνικό ρεύμα που εκδηλώθηκε σχεδόν σε όλες τις χώρες της Ευρώπης, φτάνοντας έως την Αμερική. Το φιλελληνικό κύμα εκδηλώθηκε ασφαλώς με μεγαλύτερη ένταση στη Γαλλία, όπου ο φιλελληνισμός είχε βαθιές ρίζες. Από τα πρώτα χρόνια κιόλας του αγώνα δημοσιεύτηκαν στον γαλλικό τύπο υποστηρικτικά άρθρα για την ελληνική υπόθεση.

Τα φιλελληνικά κομιτάτα του Παρισιού, της Μασσαλίας και της Λυών διοργάνωσαν εράνους για την ενίσχυση των επαναστατημένων Ελλήνων. Μεταξύ των Γάλλων φιλελλήνων πρωτοστατούσαν προσωπικότητες, όπως ο Γκουφιέ και ο  διάσημος λογοτέχνης Σατωμπριάν. Για τον αγώνα της Εθνικής μας Παλιγγενεσίας ενδιαφέρθηκαν επίσης δημιουργοί του γαλλικού ρομαντισμού όπως ο Ευγένιος Ντελακρουά, ο οποίος με την εξαίρετη τέχνη του απέδωσε όχι μόνο το πνεύμα του ρομαντισμού, αλλά και το ουσιαστικό περιεχόμενο της ελληνοτουρκικής σύγκρουσης. Χαρακτηριστικά είναι τα έργα του η «Σφαγή της Χίου» και η «Ελλάδα στα ερείπια του Μεσολογγίου».

Οι φιλέλληνες του  Λονδίνου προσέφεραν επίσης σημαντικές υπηρεσίες στο αγωνιζόμενο έθνος μας, με τη συμπαράστασή τους στους Έλληνες αντιπροσώπους για τη σύναψη δανείων στο Λονδίνο και ιδίως με τη θυσία ενός εκλεκτού μέλους του, του λόρδου Μπάιρον. Ουσιαστική ήταν επίσης και η συμβολή της Γερμανίας στον αγώνα των Ελλήνων. Αν και η στάση των περισσότερων γερμανικών συνομοσπονδιών ήταν αντιδραστική απέναντι στην ελληνική επανάσταση, εξαιτίας της ανθελληνικής πολιτικής που καλλιεργούσε ο Αυστριακός αρχικαγκελάριος Μέττερνιχ, εντούτοις ο γερμανικός λαός είδε με συμπάθεια τον ελληνικό ξεσηκωμό. Μεταξύ των πρώτων Γερμανών φιλελλήνων συγκαταλέγονται προσωπικότητες όπως o φιλόσοφος Βίλχεμ Κρούγκ, o καθηγητής αρχαίας φιλολογίας Φρίντριχ Τίερς, και ο βασιλιάς της Βαυαρίας Λουδοβίκος Α’. Μεγάλη απήχηση είχε επίσης ο Αγώνας των επαναστατημένων Ελλήνων στην αντίπερα όχθη του Ατλαντικού. Στη νεοσύστατη δημοκρατία των ΗΠΑ που λίγες δεκαετίες πριν είχε αποκτήσει την ανεξαρτησία της, οι θυσίες των Ελλήνων είχαν προκαλέσει ζωηρή εντύπωση σε όλα τα κοινωνικά στρώματα. Φιλελληνικά κομιτάτα ιδρύθηκαν προς τα τέλη του 1823 στη Νέα Υόρκη, στη Φιλαδέλφεια και στη Βοστώνη. Τα παραπάνω είναι ενδεικτικά της μεγάλης απήχησης που είχε η Ελληνική Επανάσταση στο εξωτερικό και ιδιαίτερα στους κύκλους των διανοουμένων.  Αποτέλεσμα ήταν η επέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων, η οποία επρόκειτο να κρίνει την έκβαση του Αγώνα με την καταστροφή του τουρκοαιγυπτιακού στόλου στο Ναυαρίνο από τους Συμμάχους το 1827.

  

• 1821-2021: η σημασία της Επανάστασης 200 χρόνια μετά

 

Η Επανάσταση του 21 οδήγησε στη δημιουργία του πρώτου ανεξάρτητου εθνικού κράτους στη Βαλκανική Χερσόνησο και στην Ανατολική Μεσόγειο, με το όνομα Ελλάς, το 1830. Το μέγεθος των κοινωνικοπολιτικών αλλαγών που προέκυψαν από τη μακρόχρονη δράση και τις μετέπειτα εξελίξεις, μας επιτρέπει να το θεωρήσουμε ως το σημαντικότερο γεγονός της εθνικής μας ιστορίας των τελευταίων δύο αιώνων, ενώ συγχρόνως συμβολίζει τους αγώνες ενός λαού για ελευθερία και εθνική ανεξαρτησία. Αποτελώντας κορύφωση του επαναστατικού κύματος που στις πρώτες δεκαετίες του 19^ου αιώνα συντάραξε την Ευρώπη, το Εικοσιένα προβάλλεται ως παράδειγμα για κάθε αγωνιζόμενο λαό και κάθε αγωνιζόμενο άνθρωπο που μάχεται για τα πανανθρώπινα ιδανικά της ελευθερίας, της δημοκρατίας, της αξιοκρατίας, της κοινωνικής δικαιοσύνης και της αλληλεγγύης.

Οι Έλληνες του 1821 με ελάχιστες δυνάμεις και μέσα βρέθηκαν αντιμέτωποι με τις προκλήσεις της εποχής τους. Το όραμα για τη δημιουργία μιας ελεύθερης και ανεξάρτητης χώρας, όμως, προϋπέθετε την πνευματική αφύπνιση του Γένους πάνω στην οποία επρόκειτο να οικοδομηθεί η εθνική του συνείδηση και κρατική υπόσταση.

Σήμερα, 200 χρόνια μετά, η Ελλάδα βρίσκεται αντιμέτωπη με τις προκλήσεις του μέλλοντος, η οικοδόμηση του οποίου εξαρτάται από την ταυτόχρονη επιστράτευση όλων των δυνάμεων (πνευματικών, ηθικών, ψυχολογικών, κοινωνικών, πολιτικών, οικονομικών) που απαιτούνται προκειμένου η χώρα να ατενίσει με αισιοδοξία το μέλλον. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, γίνεται λόγος σήμερα για την οικουμενική διάσταση της Επανάστασης του Εικοσιένα.

 «Επανάσταση» σημαίνει ξεσήκωμα, μετακίνηση από τη ζώνη της άνεσης, γνώση του εαυτού και ανάληψη της ευθύνης για το επόμενο βήμα. Σημαίνει ανατροπή του παλιού, όταν αυτό μας κρατάει «δέσμιους» και «στάσιμους» σε αγκυλώσεις του παρελθόντος και ώθηση για το καινούργιο, για την πρόοδο και την ανάπτυξη. Είναι αυτό ακριβώς το «γκρέμισμα», αλλά και «χτίσιμο» μαζί, για το οποίο θα κάνει λόγο ο Κωστής Παλαμάς, αναφερόμενος στη διττή υπόσταση του γνήσιου επαναστάτη, ως «γκρεμιστή» και «χτίστη» συγχρόνως. «Θέλει», όμως, «και το γκρέμισμα νου και καρδιά και χέρι», όπως θα σπεύσει να διευκρινίσει ο ποιητής. Χρειάζεται, δηλαδή, σύνεση, ορθολογικός υπολογισμός δυνάμεων, θάρρος και τόλμη στον σχεδιασμό και την οργάνωση, μα πάνω από όλα στοχευμένη και συντονισμένη δράση.

Αν οι Έλληνες το 1821 αφυπνίστηκαν πνευματικά και τόλμησαν να ενώσουν τις δυνάμεις τους για να αποτινάξουν τον τουρκικό ζυγό, να «γκρεμίσουν» το καθεστώς που για τέσσερις περίπου αιώνες τους ποδηγετούσε και να θέσουν τα θεμέλια για το «χτίσιμο» του ανεξάρτητου εθνικού τους βίου, οι Έλληνες του 2021 καλούμαστε να «γκρεμίσουμε» τα δικά μας εμπόδια, να υπερκεράσουμε τους εσωτερικούς μας φόβους και να αντιμετωπίσουμε με σύνεση, τόλμη και έμπρακτη δράση (ατομική και συλλογική), τις προκλήσεις της εποχής μας προκειμένου να οικοδομήσουμε σε στέρεες βάσεις το δικό μας αύριο.

  

Όπως θα διατυπώσει ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του γερμανικού φιλελληνισμού, ο Βόλφγκανγκ Γκαίτε: «Από όλους τους λαούς της γης, οι Έλληνες ονειρεύτηκαν το όνειρο της ζωής ομορφότερα». Στα 200 χρόνια ελεύθερου εθνικού βίου οι Έλληνες απέδειξαν πως είναι ικανοί να επιτύχουν άλματα προόδου, να διαπρέψουν και να διακριθούν όχι μόνο σε εθνικό, αλλά σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. Στον αιώνα της ψηφιακής εποχής και της 4^ης Βιομηχανικής Επανάστασης η πρόκληση για εμάς, τους Έλληνες του σύγχρονου Εικοσιένα, είναι αυτή ακριβώς: να επαληθεύσουμε τον παραπάνω λόγο τολμώντας να μετατρέψουμε το ομορφότερο όνειρο για το μέλλον της χώρας μας σε πράξη.

 Μαρία Αναγνώστου

Πηγές:

• Ελλάδα 2021. Το 1821 στην Ελλάδα και τον Κόσμο: https://www.greece2021.gr/oi-4-aksones/1821-psifida-stin-istoria.html
• Ελληνική Επανάσταση 1821. Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων https://library.parliament.gr/%CE%A8%CE%B7%CF%86%CE%B9%CE%B1%CE%BA%CE%AE-%CE%92%CE%B9%CE%B2%CE%BB%CE%B9%CE%BF%CE%B8%CE%AE%CE%BA%CE%B7/1821
• Το φιλελληνικό ρεύμα του 1821 μέσα από τις πύλες ψηφιακού περιεχομένου του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης & Ηλεκτρονικού Περιεχομένου (ΕΚΤ): http://www.ekt.gr/el/news/23790  
• 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση (1821-2021). Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών: https://2021.uoa.gr/
• 21 Ομιλίες για το ’21. Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας Ε.Κ.Π.Α.: http://www.arch.uoa.gr/anakoinoseis-drasthriothtes-kai-prokhry3eis/drasthriothtes/proboli-drasthriothtas-tmimatos/deltio-typoy-ekpa-epitropis-eortasmoy-1821-2021-kentro-meleths-toy-1821-ergastirio-istorikis-ereynas-tekmhriwshs.html

 

Κατά τη διάρκεια της διαδικτυακής σχολικής γιορτής προβλήθηκαν με τη σειρά τα παρακάτω βίντεο:

• «Ας κρατήσουν οι χοροί», Δ. Σαββόπουλου: Το βιντεοκλίπ της επετείου των 200 χρόνων μετά την Επανάσταση: https://www.youtube.com/watch?v=W2KUxkA9JFw
• Ν. Ξυλούρης, «Ο Θούριος του Ρήγα»:

https://www.youtube.com/watch?v=VL7kHsX11CI

• Παιδική χορωδία Σπ. Λάμπρου, «Μπουμπουλίνα Λασκαρίνα & Μαντώ Μαυρογένους»

      https://www.youtube.com/watch?v=ALTpCAplpR4

• Ο όρκος των Φιλικών: https://www.youtube.com/watch?v=bXoMpXZCgLo
• Μ. Χατζηδάκης, Ν. Γκάτσος, «Στα κακοτράχαλα βουνά»:

      https://www.youtube.com/watch?v=8oUHeQkn_34

• Ν. Βενετσάνου, «Το Χάραμα επήρα» (Ελεύθεροι Πολιορκημένοι, Δ. Σολωμού)

https://www.youtube.com/watch?v=WC8XpP6Wysk

• Εθνικός Ύμνος: https://www.youtube.com/watch?v=qRK27yml6l8